Hoe ziet een sociale kudde paarden eruit?

Grote grazers die jaarrond in een natuurgebied lopen, ontwikkelen hun eigen, zelfgekozen groepsverbanden. Deze groepsverbanden noemen we 'sociale kuddes': een term die regelmatig door ons gebruikt wordt. Onze paarden en runderen leven beide in sociale kuddes: paarden vormen harems, runderen leven onder een matriarch. In dit artikel duiken we dieper in de sociale kuddestructuur van paarden. Want hoe ziet zo'n paardenkudde er nou eigenlijk uit?

Dankzij de sociale kuddestructuur onstaat er ruimte voor spontane, natuurlijke processen. Die processen zijn niet alleen van invloed op de kudde zelf (zoals inteeltvermijding, omdat de paarden bepalen met wie zij voortplanten), maar ook op de manier waarop de dieren hun leefomgeving benutten. 

Een sociale kuddestructuur heeft een aantal kenmerken. Zo leven er zowel mannelijke, als vrouwelijke dieren in het gebied. Er is sprake van een gevarieerde leeftijdsopbouw van zowel jongere als oudere dieren. De veulens blijven doorgaans tot zij vruchtbaar worden bij hun moeder (rond het tweede levensjaar). Daarnaast heeft de mens geen bepalende invloed op de kuddesamenstelling.

Paarden leven in harems

Sociale kuddes paarden vormen van nature 'harems'. Deze bestaan uit een hengst met één of meerdere, onverwante merries. In grotere harems, kan het voorkomen dat de hengst wordt bijgestaan door een tweede hengst: de 'secondant'. Deze helpt het harem beschermen en soms mag de secondant, in ruil voor zijn hulp, een merrie uit het harem dekken.

Rond het harem cirkelen soms 'satelliethengsten'. Deze maken geen onderdeel uit van het harem, maar blijven wel in de buurt. Vaak hebben ze de intentie om een merrie in te pikken, maar dat lukt lang niet altijd.

Jonge paarden verlaten hun geboortegroep rond hun tweede levensjaar. Vaak vormen deze dieren een 'pubergroep', bestaande uit zowel hengsten als merries. Hengsten vinden echter vaak ook aansluiting bij een hengstengroep, bestaande uit hengsten van verschillende leeftijden. Vanuit deze hengsten- en pubergroepen kunnen nieuwe harems ontstaan.

Binnen het harem geldt een hiërarchische structuur. In tegenstelling tot men vaak denkt, bepalen de merries wanneer de kudde zich verplaatst en waar het harem naartoe gaat. Het paard met de meeste ervaring en kennis van het gebied neemt daarin de leiding. Maar de hiërarchie kan wisselen: meestal neemt de oudste merrie de leiding, maar een jonge merrie met een pasgeboren veulen kan de leiding overnemen. Terwijl de merries het reilen en zeilen bínnen het harem bepalen, is het de taak van de hengst om het harem te beschermen tegen gevaren van buitenaf. Dit kunnen roofdieren zijn, maar ook andere hengsten die een oogje hebben op de merries in het harem. 

De invloed van de mens

Zoals eerder beschreven, heeft de mens geen invloed op de kuddesamenstelling. De dieren ontwikkelen hun eigen groepsverbanden. Maar, in het geval van natuurlijke begrazing onder een kuddebeheerder, is deze wél verantwoordelijk van aantalregulatie. Omdat onze grote grazers wettelijk gezien semi-wild zijn, hebben wij zorgplicht. Dit betekent niet alleen dat de gezondheid en het welzijn van de dieren in het oog wordt gehouden, maar ook dat het aantal dieren dat graast in een gebied overeenkomt met het beschikbare voedsel. 

Ieder jaar worden er nieuwe veulens geboren. Soms betekent dit dat de 'begrazingsdruk' in een gebied te hoog wordt. Dit heeft een negatieve invloed op de biodiversiteit, maar ook op het welzijn van de dieren. Om de begrazingsdruk van een gebied te bepalen, wordt er gekeken naar het voedselaanbod in het seizoen van schaarste. In Nederland is dat de winter. Is de begrazingsdruk te hoog, waardoor dieren in de winter in de problemen komen, dan moeten er dieren uit een gebied worden gehaald. Soms worden deze dieren verhuisd naar een ander gebied, soms worden deze paarden geslacht. 

Aan onze kuddebeheerders de taak om een weloverwogen beslissing in te nemen, ruim voordat de winter begint. Bij het beslissen welke dieren uit een gebied verwijderd worden, gaat de kuddebeheerder dus niet over één nacht ijs. De keuze is niet willekeurig. Er wordt gekeken naar de genetica, maar ook naar het gedrag van de dieren én hun rol binnen de sociale kuddestructuur. Zo heeft het bijvoorbeeld de voorkeur om een klein harem in zijn geheel uit het gebied te halen, in plaats van individuele dieren uit verschillende harems. 

En runderen dan?

In tegenstelling tot paarden, leven runderachtigen in een zogenaamde 'matriarchische structuur'. In een volgend artikel komt dit uitgebreid aan bod. Nieuwsgierig geworden? Houdt dan onze website en/of socials goed in de gaten: het artikel verschijnt binnenkort.