Natuurlijke begrazing toont mogelijke bijdrage oplossing stikstofprobleem
De gevolgen van het landelijke stikstofprobleem zijn zichtbaar in veel natuurgebieden waar FREE Nature actief is. Verzuring en vermesting verstoren de natuurlijke nutriëntenbalans en zorgt voor een onherstelbaar verlies aan biodiversiteit. Nu inkrimping van de Nederlandse veestapel op de loer ligt, wordt er ook gekeken naar runderen in natuurgebieden. Welke rol spelen deze grote grazers in deze crisis? Draagt natuurlijke begrazing bij aan het stikstofprobleem… of toont het juist een mogelijke bijdrage aan de oplossing?
Stikstof en ammoniak
Stikstof vindt je overal om ons heen: ook de lucht die wij inademen bevat stikstof. Stikstof kan verschillende vormen aannemen, zoals ammoniak en stikstofoxiden. Vooral deze twee stoffen zorgen voor problemen. Ammoniak komt met name vrij uit de intensieve veehouderij en stikstofoxiden worden uitgestoten door de industrie en het vlieg- en wegverkeer.
Ammoniak ontstaat wanneer urine en mest samenkomen, zoals gebeurt in een stal. Met name in de intensieve veehouderij is het stikstofprobleem groot. Door het voeren van het vee met geïmporteerd graan, kunnen veel dieren op een kleine oppervlakte worden gehouden. Het merendeel van het in Nederland geproduceerde melk en vlees wordt weer geëxporteerd. Wat achterblijft? Urine, mest… en dus stikstof.
Balans is zoek
Ook onder normale omstandigheden komen ammoniak en stikstofoxiden voor in de natuur, alleen zijn deze stoffen dan in balans met alle andere aanwezige nutriënten en elementen. Door de overmatige uitstoot vanuit de industrie en de veehouderij is de balans zoek. En dat zie je terug in het landschap.
Door een teveel aan stikstof verzuurt de bodem, waardoor belangrijke mineralen zoals calcium en magnesium verdwijnen. Planten die een voorkeur hebben voor voedselarme grond verdwijnen, evenals bloeiende kruiden die belangrijk zijn voor vogels en insecten. Zelfs bomen (zoals eiken op droge zandgronden) hebben last van de verstoorde nutriëntenbalans: zonder calcium en magnesium gaan ze dood.
Zelfs in rijkere natuurgebieden is de overdaad aan stikstof merkbaar. Hoewel de buffering met calcium in veel uiterwaarden nog goed verloopt, kan stikstof ook als meststof dienen voor soorten zoals brandnetel en braam. Wanneer deze soorten gaan overwoekeren, krijgen andere, kwetsbaardere, plantensoorten geen kans meer. Dit resulteert in een soortenarm, monotoon landschap.
Grote grazers
In theorie kunnen ook onze grote grazers stikstof uitstoten: ze mesten en urineren immers ook. Echter zijn er twee belangrijke verschillen tussen de grote grazers van FREE Nature en de (intensieve) veehouderij.
Het eerste belangrijke verschil, is dat de dieren van FREE Nature veel meer leefruimte tot hun beschikking hebben. De dieren trekken door het gebied en mesten en urineren op andere plekken: de kans dat beide samen komen is vele malen kleiner dan bij dieren die op stal staan. Daarnaast leven de dieren in natuurlijke dichtheden in het gebied, waardoor ook de absolute hoeveelheid mest en urine vele malen lager is dan in de (intensieve) veehouderij.
Een tweede verschil is dat er bij natuurbegrazing sprake is van een (gesloten) kringloop. De nutriënten van de gegeten grassen, kruiden en struiken worden in het dier gebruikt voor energie en groei en omgezet in mest en urine. Deze worden weer door het bodemleven opgenomen en doorgegeven aan de vegetatie en maken zo de cirkel weer rond. Ook andere diersoorten profiteren op zichzelf weer van de mest, zoals insecten en vogels.
Natura 2000
In de jaren ’90 maakt de leden van de Europese Unie de afspraak om de natuur beter te beschermen. Dit kreeg uitvoering in Natura 2000. Door heel Europa werd een netwerk van Natura 2000-gebieden aangewezen. Bij het aanwijzen is afgesproken dat economische belangen geen rol mochten spelen: het grenzen van een Natura 2000-gebied aan industrie of boerenbedrijven mocht geen belemmering vormen. Nederland telt momenteel 162 Natura 2000-gebieden.
Binnen de Natura 2000-gebieden geldt een verplichting tot het creëren van een gunstige staat van instandhouding. Om hier voor 2030 aan te kunnen voldoen, zal de stikstofuitstoot moeten worden teruggedrongen. Dit is door diverse gerechtelijke uitspraken bekrachtigd: er is geen discussie mogelijk over de mate van reductie, maar wel hoe de overheid deze reductie wil realiseren.
Sommige politieke partijen stellen dat de mate van stikstofreductie niet realistisch is en daarom het aantal Natura 2000-gebieden in ons land zal moeten afnemen. De kaders voor het beschermen van de Europese natuur liggen echter vast. Hoewel de uitwerking van Natura 2000 kan verschuiven, is het reduceren van de hoeveelheid beschermde natuur, soorten en biodiversiteit geen optie.
Waarom speelt stikstofreductie niet bij alle (grote) Nederlandse natuurgebieden? Dat komt omdat niet alle natuurgebieden onder het Natura 2000-netwerk vallen. Bijvoorbeeld het natuurgebied de Maashorst, welke door FREE Nature wordt begraasd. Hoewel lokale natuurbeheerders ook hier graag stikstofreductie zien, is dit juridisch niet af te dwingen.
Deel van de oplossing
De manier waarop de grote grazers van FREE Nature leven, toont één van de mogelijke plannen voor de oplossing van de stikstofproblematiek. Het laat zien dat zogenaamde 'kringlooplandbouw' de stikstofcrisis een halt kan toeroepen. Dit betekent dat nutriënten binnen het boerenbedrijf worden geproduceerd en ook daar weer terugkeren. Dit vertaalt zich in productie van eigen veevoer, minder dieren en meer weidegang.
Meer weidegang van gehouden vee is dus één belangrijke stap naar de oplossing. Net als bij de vrij-levende runderen, wordt er ook tijdens weidegang van vee slechts een zeer beperkte hoeveelheid ammoniak geproduceerd. Toch profiteert de natuur (nog) niet altijd van weidegang alleen, omdat de dichtheid van dieren vaak nog zeer hoog is. Door het sluiten van de kringloop door productie van eigen veevoer en het aantal dieren aan te passen op wat de kringloop van nutriënten aan kan, wordt de uitstoot van stikstof tot een minimum teruggebracht. Precies zoals nu al gebeurt bij in de natuurgebieden van FREE Nature.
Heeft u nog een andere vraag over de stikstofcrisis en de relatie daarvan tot natuurlijke begrazing? Neem dan vooral contact met ons op: dat kan via mail, of via onze social media-kanalen.