Student Sjoerd vertelt: De rol van heide in het dynamische landschap van de Maashorst
“Het Nederlandse natuurlandschap heeft tegenwoordig een hoop te verduren. De welbekende verdroging en verzuring door klimaatverandering en toenemende atmosferische stikstofdepositie belemmeren de overleving van vele soorten, met een biodiversiteitscrisis tot gevolg. De transformatie die deze factoren teweegbrengen maakt het behoud van specifieke vegetatie ontzettend moeilijk. Hierom is het nuttig toekomstige veranderingen te kunnen voorspellen en op basis hiervan strategieën voor natuurbehoud te ontwikkelen. Om voldoende kennis te vergaren voor zulke voorspellingen is onderzoek naar natuurlijke systemen van belang. Dit kan bijvoorbeeld door middel van het monitoren van veranderingen binnen deze systemen.”
Een uitgelezen kans voor WUR-student Sjoerd Groenman. Als onderdeel van zijn master Forest & Nature Conservation liep hij afgelopen maanden stage bij FREE Nature en deed onderzoek op de Maashorst.
Sjoerd: “Met mijn stageonderzoek voor FREE Nature naar de heidegebieden van de Maashorst heb ik gepoogd bij te dragen aan het ontwikkelen van de kennis over dit gebied. Mijn onderzoek richtte zich specifiek op de impact van natuurlijke begrazing op de houtige vegetatie in de heidesystemen van de Maashorst. De heide, een iconisch onderdeel van de Nederlandse natuur, is oorspronkelijk ontstaan door menselijke invloeden, zoals veebegrazing en plaggen. Het landschapstype wordt nog altijd grotendeels in stand gehouden door deze activiteiten, en is daarmee dus afhankelijk van menselijk ingrijpen. Wanneer een binnenlands heidesysteem niet actief beheerd wordt zal het in enkele tientallen jaren verbossen, door de ongehinderde zaailingen uit de nabije omgeving. Nu in de Maashorst natuurlijke begrazing door de wildlevende Wisenten, Exmoors en Taurossen een toenemende rol gekregen heeft, wordt door deze dieren ook de dynamiek van de heide beïnvloed. Hoe dit exact gebeurt was echter nog onbekend.”
Effecten van begrazing
“Door de opkomende houtige vegetatie in de heidegebieden van de Maashorst te bestuderen, heb ik geprobeerd meer te weten te komen over de effecten van de grazers op deze vegetatie. Op een substantieel deel van de opkomende houtige soorten waren sporen aanwezig van begrazing. Het was echter niet altijd duidelijk of de aangebrachte schade voldoende was om verdere ontwikkeling van deze bomen te voorkomen. Hierdoor blijft het de vraag of de huidige begrazingsdruk zal resulteren in het behoud van de heide, of toch langzame verbossing zal toestaan. Wel kon aangetoond worden dat heide bescherming biedt tegen begrazing voor de opkomende bossoorten. Dit betekent dus eigenlijk dat heide het opgroeien van de soorten die het gebied over zullen nemen juist faciliteert. Hierdoor versnelt de heide haar eigen transformatie naar een bos-systeem”, legt Sjoerd zijn bevindingen uit.
Dilemma
“Hoewel het natuurlijk ontzettend jammer is om een mooi stuk heide langzaam maar zeker te verliezen, behoort dit proces wel tot de natuurlijke gang van zaken. Heide is van nature een pioniersoort waaruit later andere vegetatie, zoals een climaxbos, kan ontstaan. Hierdoor ontstaat dus een dilemma binnen het beheer van de Maashorst: wat is meer waardevol? Het behoud van de prachtige heidevelden, of het volgen van de natuurlijke dynamiek van het landschap? Voor beide standpunten valt wat te zeggen. De heide vormt immers zowel natuurlijk als cultureel erfgoed dat het bestaan van een aantal zeldzame soorten met zich meebrengt.
Sjoerd: “Daar tegenover staat de prachtige dynamiek van procesnatuur dat door continue veranderingen een veerkrachtig ecosysteem faciliteert. Welk van deze twee scenario's dan ook werkelijkheid zal worden in de komende jaren, de Maashorst blijft een intrigerend en uniek gebied gedreven in zijn vorming door de grote grazers.”
Veldwerk
Om tot zijn bevindingen te komen, verzamelde Sjoerd zijn data in een groot aantal transecten binnen vijf verschillende locaties op de Maashorst. De dagen in het veld waren voor hem een hoogtepunt van zijn stage. “Voorafgaand aan de stage had ik mijzelf voorgenomen om meer kennis op te doen over het verzamelen van ecologische data in het veld. Daar kreeg ik bij mijn bachelor weinig kans voor, maar dat heeft zich met deze stage ruim gecompenseerd.”
Binnen zijn studie volgt Sjoerd de specialisatie ‘management’: een combinatie van ecologie en de toepassing hiervan in beleidsvorming. “De opleiding is erg divers: van plantecologie tot wildlife, waar mijn stage bij FREE Nature natuurlijk een directe link mee heeft. Rewilding vind ik een interessant concept: via ARK Natuurontwikkeling en Rewilding Europe kwam ik bij FREE Nature uit. Er was een ruime keuze aan onderwerpen waar FREE graag meer kennis over zou willen opdoen, waarbij dit thema er voor mij bovenuit sprong”, vertelt Sjoerd over zijn keuze voor het doen van een onderzoeksstage bij FREE Nature.
“Binnen FREE Nature kreeg ik de vrijheid om echt mijn eigen onderzoek te doen en deze zo te ontwikkelen zoals ik zelf graag wil. Deze mate van vrijheid vraagt wel om veel eigen initiatief. Ik kon echter altijd terecht voor vragen of bij problemen. Ook kreeg ik de mogelijkheid om op pad te gaan met diverse personen binnen de organisatie van FREE Nature én daarbuiten, wat mij de kans gaf om het gebied vanuit verschillende perspectieven te bekijken.”
“Het verzamelen van data en uitschrijven van een onderzoek heeft altijd lastige momenten. Er zit altijd wel eens iets tegen, waarbij je jezelf tegenkomt. Maar, met het eindresultaat ben ik zeer tevreden!”, zegt Sjoerd. Na afronding van zijn stage bij en het verdedigen van zijn rapport tegenover de examencommissie van de WUR, wacht Sjoerd nu een uitdagende scriptiepositie in het verre Nepal. Na zijn opleiding hoopt hij zijn (theoretische) kennis die hij tijdens zijn stage en master heeft opgedaan, toe te kunnen passen in de praktijk.
Ook stage lopen?
FREE Nature werkt graag met studenten. We zien een meerwaarde in het opleiden van jonge mensen en onderhouden graag contacten met de opleidingen in de buurt van onze gebieden. Wij bieden afwisselende stages waarin studenten veel kennis kunnen opdoen over natuurlijke begrazing en contacten kunnen opbouwen met organisaties en vakmensen in het werkveld. Ook graag stage lopen bij FREE Nature? Dat kan! Op dit moment hebben we nog enkele stageonderwerpen beschikbaar: je leest er hier meer over.